در دنیای تجزیه و تحلیل شیمیایی، روش‌های جداسازی نقش حیاتی در شناسایی و تعیین خلوص ترکیبات ایفا می‌کنند. یکی از مهم‌ترین حلال‌هایی که در سال‌های اخیر توجه بسیاری از پژوهشگران و کارشناسان آزمایشگاهی را به خود جلب کرده، استونیتریل (Acetonitrile) است؛ ماده‌ای که به‌ویژه در کروماتوگرافی مایع با کارایی بالا یا همان HPLC کاربرد گسترده‌ای دارد. اما استونیتریل کروماتوگرافی چیست و چه ویژگی‌هایی دارد که آن را به انتخاب اول بسیاری از آزمایشگاه‌های تخصصی تبدیل کرده است؟
در این مقاله قصد داریم به زبانی ساده و تخصصی، به بررسی کامل استونیتریل کروماتوگرافی، ویژگی‌های آن، کاربردها، مزایا و نکات ایمنی مرتبط بپردازیم. همچنین با توجه به تجربیات شرکت حکیم گستر شیمی به‌عنوان یکی از تأمین‌کنندگان معتبر مواد اولیه آزمایشگاهی، دارویی و شیمیایی در ایران، نگاهی دقیق‌تر به روش‌های تهیه، نگهداری و استفاده ایمن از این ماده خواهیم داشت.
استونیتریل چیست و چرا در کروماتوگرافی استفاده می‌شود؟
استونیتریل (با نام علمی Acetonitrile) یک ترکیب شیمیایی آلی با فرمول مولکولی C₂H₃N است. این ماده شفاف، بی‌رنگ، با بویی تند و نافذ بوده و در دسته‌ی نیتریل‌ها قرار می‌گیرد. نقطه جوش پایین (حدود ۸۲ درجه سانتی‌گراد)، قطبیت متوسط، و قابلیت اختلاط کامل با آب و حلال‌های آلی دیگر از جمله ویژگی‌هایی هستند که آن را به حلالی ایده‌آل برای مصارف مختلف صنعتی و آزمایشگاهی تبدیل کرده‌اند.
اما آنچه استونیتریل را در دنیای علوم تجزیه‌ای برجسته می‌کند، نقش کلیدی آن در تکنیک‌های کروماتوگرافی مایع به‌ویژه HPLC است. در این روش‌ها، این ماده به عنوان فاز متحرک (mobile phase) یا بخشی از ترکیب فاز متحرک استفاده می‌شود. دلیل اصلی این انتخاب، ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی منحصر‌به‌فرد این ماده است. استونیتریل دارای ویسکوزیته کم و توانایی حل کردن طیف وسیعی از ترکیبات آلی است که باعث می‌شود عبور آن از ستون‌های کروماتوگرافی سریع و مؤثر باشد و در نتیجه جداسازی دقیق‌تری از مواد حاصل گردد.
یکی دیگر از ویژگی‌های مهم استونیتریل، شفافیت بالا در ناحیه فرابنفش (UV transparency) است. از آنجا که بسیاری از آشکارسازهای مورد استفاده در HPLC، به ویژه آشکارسازهای UV، بر پایه جذب نوری عمل می‌کنند، وجود یک حلال با جذب UV بسیار پایین (مانند استونیتریل) مزیت قابل‌توجهی به شمار می‌آید و باعث کاهش نویز در نتیجه آزمایش می‌شود. به همین دلیل، استونیتریل HPLC گرید یکی از پرکاربردترین و حیاتی‌ترین مواد مصرفی در آزمایشگاه‌های دارویی، غذایی، محیط‌زیستی و پزشکی محسوب می‌شود.
ویژگی‌های شیمیایی و فیزیکی
استونیتریل (Acetonitrile) یکی از حلال‌های آلی پرکاربرد در صنایع مختلف و به‌ویژه در حوزه‌ی علوم تجزیه‌ای و آزمایشگاهی است. این ماده با فرمول شیمیایی C₂H₃N، یک ترکیب بی‌رنگ، شفاف و با بوی نافذ است که به دلیل ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی منحصر‌به‌فرد خود، نقش بسیار مهمی در تکنیک‌های جداسازی مانند کروماتوگرافی مایع با کارایی بالا (HPLC) ایفا می‌کند.
استونیتریل به‌ویژه در آزمایشگاه‌های کنترل کیفیت، داروسازی، صنایع غذایی، زیست‌محیطی و بیوتکنولوژی کاربرد دارد. شرکت حکیم گستر شیمی به‌عنوان یکی از تأمین‌کنندگان تخصصی مواد شیمیایی آزمایشگاهی، نسخه‌های باکیفیت و استاندارد این ماده را با گرید مناسب کروماتوگرافی در اختیار مراکز تحقیقاتی و آزمایشگاهی قرار می‌دهد.
ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی استونیتریل:
- نقطه جوش پایین (حدود ۸۲ درجه سانتی‌گراد)
- قطبیت مناسب برای حل بسیاری از ترکیبات آلی
- ویسکوزیته پایین (عبور آسان از ستون کروماتوگرافی)
- شفافیت بالا در ناحیه فرابنفش (UV)
- قابلیت امتزاج بالا با آب و سایر حلال‌های آلی
چرا استونیتریل در کروماتوگرافی استفاده می‌شود؟
استفاده از استونیتریل در تکنیک HPLC و دیگر روش‌های کروماتوگرافی دلایل متعددی دارد:
- سازگاری بالا با آشکارسازهای UV:
استونیتریل جذب کمی در طول‌موج‌های فرابنفش دارد، بنابراین سیگنال‌های آشکارساز با نویز بسیار کم و دقت بالا ثبت می‌شوند. - حلالیت بالا:
این ماده توانایی بالایی در حل کردن ترکیبات آلی مختلف دارد که باعث بهبود راندمان جداسازی در ستون می‌شود. - کاهش زمان تحلیل:
ویسکوزیته پایین استونیتریل باعث می‌شود زمان عبور نمونه از ستون کروماتوگرافی کاهش یابد و در نتیجه، زمان تحلیل کوتاه‌تر شود. - سازگاری با انواع فاز ساکن:
استونیتریل با انواع ستون‌های کروماتوگرافی (C18، C8 و…) سازگار است و عملکرد مناسبی در شرایط مختلف آزمایشگاهی دارد. - ثبات شیمیایی بالا:
این حلال در طول فرآیند کروماتوگرافی تجزیه نمی‌شود و اثر منفی بر آنالیز ندارد. - در دسترس بودن با گریدهای مختلف:
استونیتریل در گریدهای مختلف از جمله HPLC گرید، LC-MS گرید و فوق خالص موجود است. شرکت حکیم گستر شیمی امکان تأمین دقیق‌ترین گرید مناسب برای هر کاربرد را فراهم کرده است.
کاربردهای استونیتریل در کروماتوگرافی:
- فرمول شیمیایی: C₂H₃N
- آنالیز داروها در صنایع داروسازی
- اندازه‌گیری سموم در مواد غذایی
- پایش آلاینده‌ها در نمونه‌های زیست‌محیطیجداسازی ترکیبات زیستی مانند پروتئین‌ها و پپتیدها
کاربردهای استونیتریل در انواع روش‌های کروماتوگرافی
- کروماتوگرافی مایع با کارایی بالا (HPLC)
- کروماتوگرافی فاز معکوس (RP-HPLC)
- کروماتوگرافی فاز نرمال
- کروماتوگرافی یونی
در تمام این روش‌ها، از این ماده به‌عنوان فاز متحرک یا حلال استخراج استفاده می‌شود.
مزایا و معایب استفاده از استونیتریل در HPLC
مزایا:
- زمان تحلیل کوتاه‌تر
- رزولوشن بالا
- کمترین تداخل UV
معایب:
- هزینه بالا
- سمیت بالا و نیاز به تهویه مناسب
روش‌های ایمن‌سازی محیط کار هنگام کار با استونیتریل
از آنجا که این ماده به‌شدت فرار و سمی است، باید در هنگام استفاده از آن در آزمایشگاه، موارد زیر رعایت شود:
- استفاده از هود شیمیایی
- پوشیدن دستکش، عینک ایمنی و روپوش آزمایشگاه
- نگهداری در ظروف دربسته و دور از منابع گرما
در صورت تماس مستقیم با پوست یا چشم یا استنشاق بخارات آن، حتماً باید از کمک‌های اولیه هنگام بروز خطر با انواع مواد شیمیایی بهره برد. در صورت استنشاق بخارات، فرد آسیب‌دیده را به فضای باز منتقل کرده و در صورت لزوم از تنفس مصنوعی استفاده کنید. اگر ماده بلعیده شده باشد، بلافاصله به پزشک مراجعه کنید و هرگز فرد را وادار به استفراغ نکنید.
مراحل دریافت آنالیز مواد شیمیایی از سایت مرک
برای اطمینان از کیفیت استونیتریل خریداری‌شده، دریافت برگه آنالیز (COA) آن ضروری است. شرکت حکیم گستر شیمی این مراحل را برای کاربران ساده کرده است. اگر تمایل دارید این فرآیند را خودتان انجام دهید، می‌توانید مراحل زیر را دنبال کنید:
- مراجعه به سایت اصلی مرک: merckmillipore.com
- وارد کردن کد محصول یا شماره کاتالوگ در قسمت جستجو
- کلیک روی گزینه COA و وارد کردن شماره LOT
- دریافت فایل PDF آنالیز ماده
این بخش را می‌توانید به‌طور کامل در مقاله راهنمای کامل جستجو و یافتن کد مواد شیمیایی در سایت مرک مطالعه کنید.
نکاتی برای انتخاب استونیتریل با گرید مناسب آزمایشگاهی
- گرید HPLC: مناسب برای کروماتوگرافی و آنالیز دقیق
- گرید LC-MS: برای تحلیل‌های دقیق‌تر با طیف‌سنجی جرمی
- گرید صنعتی: مناسب برای کاربردهای غیرتخصصی و عمومی
انتخاب گرید مناسب وابسته به نوع آنالیز و دستگاه مورد استفاده شماست. کارشناسان حکیم گستر شیمی می‌توانند در این زمینه شما را راهنمایی کنند.
سوالات متداول درباره استونیتریل در کروماتوگرافی
1. آیا استونیتریل تنها حلال قابل استفاده در HPLC است؟
خیر، حلال‌هایی مانند متانول، THF و آب نیز استفاده می‌شوند، اما این ماده به دلیل خلوص بالا و ویسکوزیته کم بسیار پرکاربرد است.
2. آیا استونیتریل به ستون HPLC آسیب می‌زند؟
در صورت استفاده از گرید مناسب و خرید از تأمین‌کننده معتبر، مشکلی ایجاد نمی‌کند.
3. چگونه باید استونیتریل را نگهداری کرد؟
در جای خشک، خنک و دور از نور، داخل ظروف درب‌دار نگهداری شود.
4. آیا تماس با استونیتریل خطرناک است؟
بله، بخارات آن سمی‌اند. از دستکش، ماسک و هود استفاده شود.
5. آیا می‌توان از استونیتریل بازیافتی استفاده کرد؟
در مصارف دقیق مانند HPLC توصیه نمی‌شود. خلوص پایین آن ممکن است نتیجه تحلیل را خراب کند.
منابع معتبر
جمع‌بندی و توصیه نهایی
استونیتریل یکی از حلال‌های کلیدی در آزمایش‌های کروماتوگرافی به‌شمار می‌رود. انتخاب گرید مناسب، استفاده ایمن و دریافت برگه آنالیز معتبر از جمله مواردی است که باید همواره مورد توجه قرار گیرد. شرکت حکیم گستر شیمی با ارائه مشاوره تخصصی، تأمین مطمئن و پشتیبانی فنی، در کنار شماست تا فرآیند خرید و استفاده از مواد شیمیایی برای شما ساده‌تر و مطمئن‌تر باشد.
یک پاسخ